بونسای چیست؟bonsai
ب- خارجی:
2- Italiano Bonsai. 1993. Vialucchese. 159. Italy
بونسایی چیست؟ Bonsai
بونسایی گیاهی نیست که از نظر توارثی پاکوتاه باشد.
برای پاکوتاه شدن آن هیچ راه و روش و تجویز مواد به صورت آنی وجود ندارد.
بونسایی گیاهی نیست که از نظر توارثی پاکوتاه باشد.
برای پاکوتاه شدن آن هیچ راه و روش و تجویز مواد به صورت آنی وجود ندارد.
و نیز برای کوتاه «شدن و ماندن» هیچ حمله ای نمی توان کرد. در حقیقت بونسایی گیاهی است که شرایط محیطی آن یعنی نور، آب، مواد غذایی و هوا و نگهداری از نظر کیفی و کمی تنظیم و مانند گیاه بزرگ و معمولی با رعایت نسبتها است.
از نظر لغت شناسی ترجمه ژاپنی آن «درخت در گلدان» است. اما در طول تاریخ خود تعاریف زیادتری برای آن اظهار گردیده است.
همخوانی گلدان و گیاه چه از نظر رنگ، جنس، اندازه و بافت دارای اهمیت زیادی است و در حقیقت هرکدام دیگری را تأیید و تعریف می کنند و مکمل یکدیگر هستند.
در حقیقت بونسایی عبارتست از تعادل بین ریشه و اندام هوایی و به همین علت باید شاخه های موجود شکل داده شوند و آنهایی که اضافی هستند هرس شوند و تحت رژیم غذایی و نگهداری خاص خود قرار گیرند. گیاه بونسایی تحمل حمله قارچها و حشراتی مانند شته ها را ندارد و همانند درختان بزرگ نمی تواند از خود مقاومت نشان دهد و یا قدرت ریشه های آن در آب یابی از ذرات خاک و جذب آن در حد اندام خودش کم و کوچک است و نمی تواند غذای خود را مانند درختان بزرگ از تجزیه کودهای حیوانی به دست آورد.
با تمام این توضیحات باید اعتراف کرد که نام بونسایی به عنوان یک هنر بسیار مشکل مطرح شده که مسلماً صحت ندارد و آن طوری که فکر می کنند چندان هم مشکل نیست. فقط لازم است همان معنی بونسایی که ذکر شد به خاطر بیاورید (درختی در یک گلدان). اگر این جمله را به خوبی درک کردید متوجه خواهید شد. نگهداری گیاه بونسایی خیلی مشکل تر از داشتن یک گیاه معمولی آپارتمانی نیست.
تاریخچه:
کاشت در گلدان برای تغذیه و یا استفاده دارویی به قدمت تاریخ بشر است و هزاران سال سابقه دارد اما استفاده از گیاه گلدانی به عنوان زیبایی به ندرت صورت می گرفته است. پس از شروع استفاده از گیاه گلدانی به عنوان زینت و زیبایی به یکباره هنر تولید گیاهان مینیاتوری در چین به ظهور پیوست. نقاشی های روی دیوار در 200 سال قبل از میلاد و حمل درختان در درختچه ها و سنگ توسط کارگزاران و مستخدمین حکومتی مؤید و شاهد این پدیده هنری است. امروزه پس از 2000سال از آن تاریخ تولید درختان بونسایی یکی از هنرهای متداول چین و خاور دور است. در چین اخبار و اطلاعات زیادی راجع به قدمت تولید گیاه مینیاتوری در دست است. یکی از امپراطوران سنگین وزن که از مسافرت و بازدید از قلمرو حکومتی وسیع خود عاجز بود دستور داد که قلمرو خویش را به صورت ماکتی کوچک در حیاط قصر بسازند تا بتواند از پنجره اطاق خواب خود نقشه کشور خویش را مشاهده و فرمانروایی کند.
و تاریخ اخیر تصاویر گیاهان مینیاتوری با شاخه های پیچ در پیچ به شکل پرندگان و حیوانات را که بنام Pun-sai می نامند مشخص کرده است که این لغت ریشه بونسایی Bonsai را ساخته است که هم اکنون با همین نام سالیانه میلیون ها گیاه مینیاتوری از چین به سایر کشورهای جهان صادر می گردد.
بونسائی قدم به قدم
1. الف- گیاه را خوب برانداز کنید، مشخص کنید کدام طرف برای اینکه روبرو قرار گیرد بهترین است.
1. ب- دو انگشت سبابه دست چپ را اطراف تنه درخت قرار دهید و گلدان را وارونه کنید اگر گیاه خارج نشد به آرامی به لبه میز بزنید و گیاه را خارج کنید.
2. الف- از قاعده گیاه شروع کنید، شاخه های اضافی و در هم رفته و متقابل را حذف کنید. به دنبال شاخه های متناوب باشید (یک در میان نه روبروی همدیگر) رشد را از شاخه های زیرین به شاخه های بالا منتقل کنید و با خلوت کردن شاخه ها جریان هوا را به خوبی برقرار کنید.
2. ب- با وایروسیم مسی که تهیه کرده اید مطابق شکل دور شاخه فرعی و اصلی بپیچید و زاویه شاخه را از حاده به قائمه تبدیل کنید. طرز پیچیدن سیم باید به صورت عملی نزدیکی از حرفه ای ها بیاموزید.
چون روز اول دست شما آشنا نیست و از ارتجاع پذیری و یا محکم بودن شاخه با اطلاع نیستید کار را به آرامی انجام دهید تا شاخه ها صدمه نبینند. طول سیم لازم عبارتست از طول شاخه به اضافه یک سوم آن.
3- اگر شاخه ها نزدیک به هم و نزدیک به تنه باشند ممکن است یک سیم برای دو شاخه کافی باشد. برای جلوگیری از فرو رفتن سیم در شاخه ها در یک شاخه موافق با عقربه ساعت و دیگری مخالف با آن بپیچید.
4- سیم را در قاعده شاخه دور شاخه بالاتر یا پایین تر بپیچید تا نگه داشته شود.
5- برای ثابت نگه داشتن ممکن است سر سیم به داخل خاک فرو کنید.
6- هنگام خم کردن شاخه ها شست خود را زیر شاخه در محلی قرار دهید که سیم از آنجا نباید عبور کند (از آن طرف شاخه عبور کند.)
7 الف- زمانی که کار به انتها رسید سیم های اضافی را قطع کنید وایرها را خیلی محکم به دور شاخه نپیچید چون آنها احتیاج به فضایی برای رشد دارند.اگر وایرها به داخل پوست نفوذ کنند روی شاخه علاماتی می گذارند که قیافه زشتی پیدا می کند.
7 ب- برای قرار دادن گیاه در گلدان جدید به قیچی باغبانی، یک چنگال که سر آنها خم شده اند، گل جا، کمی آب برای حل کردن مواد غذائی تحریک کننده و خاک مخصوص.
8- با نوک چنگال به آرامی خاکها را کنار بزنید، شدیداً مواظب باشید که ریشه های با رنگ روشن زرد و کرم رنگ آسیب نبینند، ریشه های پیرتر قهوه ای رنگ و کلفت تر هستند، ریشه های ضخیم و در هم رفته را قطع کنید اما ریشه های فعال موئین در همه اطراف گیاه نه در یک طرف نگه دارید. تقریباً یک سوم ریشه ها زائد هستند و باید حذف شوند.
9- خاک مخصوص را متناسب با حجم ریشه (گیاه را برای چند بار در داخل گلدان بدون خاک قرار دهید و آنرا امتحان کنید) در داخل گلدان بریزید، اگر گلدان به شکل بیضی است، یقه گیاه از یک طرف به لبه نزدیک تر از طرف دیگر باشد بطوریکه یک طرف یک سوم و یک طرف دو سوم فاصله را دریافت کند. اما در گلدانهای استوانه ای یقه در وسط قرار گیرد. گلدان را کمی بلرزانید تا خاک با کلیه ریشه های موئین ارتباط پیدا کند. با انگشتان خاک را به ملایمت فشار دهید تا حبابهای هوا خارج شود.
10- اگر چند ریشه بیرون زده باشد به کمک وایر می توانید آنها را زیر خاک کنید و وایرها را در همان جا نگه دارید تا ریشه های ثابت شوند، سپس چند روز بعد وایرها را بردارید.
11- تشتی پر از آب کرده و گلدان را برای پنج دقیقه داخل آن بگذارید تا آب همه حباب ها را خارج کند گلدان را خارج کرده و اجازه دهید آبهای اضافی خارج شوند. بهتر است پس از بیرون آوردن گلدان از تشت یکی دوبار گلدان را بلرزانید. روی گلدان با خزه یا قلوه سنگ ریز و یا سنگ ریزه بپوشانید. چند روز اجازه دهید تا گیاه خود را در گلدان ثابت کند سپس می توانید بطور دلخواه با خم کردن شاخه ها به صورت هر مجسمه ای که خواستید تبدیل کنید.
12- نور آفتاب باید غیر مستقیم باشد. آنرا پشت شیشه نگذارید. در معرض جریان شدید هوا قرار نگیرد، و همیشه گیاه خود را با آب فشان مرطوب کنید. خزه را مرطوب نگه دارید تا محیط اطراف خود را مرطوب کند. شاخه های ناخواسته را قطع کنید.
آفات و امراض بونسایی
در صورت مشاهده این نشانه ها برای گرفتن دستور مبارزه به کارشناس حفظ نباتات مراجعه فرمایید. پس از گرفتن دستور مبارزه سمپاشی را روی چند برگ گیاه آزمایش کنید و پس از حصول اطمینان از حساسیت و یا مقاومت گیاه نسبت به سم با رعایت و دقت در غلظت و سایر موارد احتیاطی سمپاشی را شروع نمایید.
شپشک ها: این حشرات آلت مکنده دارند و با تغذیه آنها برگها خمیده و تا می شوند. گیاه را ضعیف می کنند و ممکن است به خشک شدن موضعی منجر گردد.
مگس سفید: در پشت برگها تخمگذاری می کنند. تخمها سفید متمایل به سبز است. لاروهای آنها گیاه را ضعیف می کنند.
کفشدوزک ها: البته حشره کامل اینها مفید است و شته را می خورد اما لارو آنها به بافت گیاهی حمله میکند.
شپشکهای نرم تن: که با سپر قهوه ای خود به گیاه می چسبد و از شیره گیاهی تغذیه می کنند برگها زرد و گیاه ضعیف می گردد.
عنکبوت سرخ: با حمله به برگها ریزش بیش از موعد باعث می گردد.
تریپس ها: حشرات کوچک بالداری هستند که با فروکردن خرطوم خود به داخل گیاه از شیره گیاهی تغذیه می کنند. گیاه را ضعیف کرده و رشد آن را متوقف می کنند. در نقطه حمله لکه های نارنجی رنگ تولید می شود.
زنبورها: به برگها حمله می کنند و در آنها سوراخهایی ایجاد می نمایند و کلروفیل آنرا می خورند و رگبرگها را باقی می گذارند.
کنه ها: بیشتر در سطح زیرین برگها زندگی می کنند و ترشحات آنها سطح برگها را می پوشاند.
سوسکها: که لارو و حشره کامل آنها دارای آلت دهانی جونده هستند و برگها را سوراخ سوراخ می کنند.
مگس خاکی: حشرات بالغ آنها برای گیاه ضرر ندارد. اما لاروهای آنها از ریشه های نازکتر تغذیه می کند.
ریشه خوار: از سوسکهای خطرناک است که لاروهای آنها به ریشه های ظریف حمله می کند و گیاه را ضعیف کرده سپس خشک می کند.
چوب پنبه ای شدن:
پشت برگها باد کرده و به شکل چوب پنبه در می آید. این علایم پاسخ گیاه به محیط مرطوب یا نور کم است.
قارچ پرونوسپرا:
در روی برگها تولید لکه های زرد و قهوه ای رنگ به شکل های نا منظم می کند.
قارچ آنتراکتوز:
این قارچ در محیط گرم و مرطوب حمله می کند و لکه های ریز و سیاه در برگها ایجاد می کند که نهایتاً منجر به سقوط آنها می گردد.
قارچ بوتری تیس:
در هوای دم کرده و خفه و بدون جریان حمله می کند که نقاط خشک قهوه ای روی برگها ایجاد می شود.
نهایتاً منجر به حمله کپک خاکستری می گردد.
کپک سیاه:
کپک سیاه به صورت دوده پودر مانند در پشت برگها دیده می شوند.
پژمردگی:
ممکن است مربوط به گندیدگی و فساد ریشه باشد در غیر اینصورت احتمال دارد ویروس ها باعث این پژمردگی شده باشند.
سفیدک ها:
در اوایل بهار حمله سفیدک ها بیشتر است. علامت این بیماری مانند پاشیدن آرد بر روی برگ است.
زنگ ها:
لکه های قهوه ای تا قرمز سوخته روی برگها ایجاد می گردد. اسپور این قارچها را به صورت دوسلولی در زیر میکروسکوپ می توان مشاهده کرد.
نکات مهم
• گیاهی را برای بونسایی انتخاب کنید که شباهت بیشتری با فرم طبیعی پیدا می کند.
• در هر فصلی از سال بونسایی باید حداقل دارای یک جاذبه خاص در تنه، شاخه و رنگ برگ و سایر خصوصیات باشد.
• خرید بونسایی آماده لذت چندانی ندارد سعی کنید خودتان بونسایی را بسازید.
• در گل فروشی گیاهان پیر و بدون مشتری زیاد هستند شما می توانید با پرداخت کمتری بهترین بونسایی ها را داشته باشید.
• گیاه تهیه شده از کاشت بذر خصوصیات مادر خود را ندارد و تنها طریقه ازدیاد صحیح برای انتقال صد در صد صفات مادری ازدیاد غیر جنسی مانند قلمه و خوابانیدن و پیوند است.
• زاویه ای که شاخه با تنه می سازد باید مانند شکل طبیعی آن باشد. شکل های ابداعی غیر طبیعی خوشایند نیستند.
• در تربیت شاخه ها و قرار دادن گلدان در معرض دید به جهت دید بیننده توجه کنید.
• شاخه های روبروی همدیگر زیبایی خاصی ندارند همیشه شاخه ها را به صورت متناوب تربیت کنید.
• درخت و گلدان باید با همدیگر همخوانی داشته باشند و رنگ و اندازه و بافت گلدان باید مکمل گیاه باشد.
• گلدانی که گیاه آن به صورت آبشار گونه روی آن ریخته می شود باید استوانه ای و درازتر باشد.
• در صورتی که مایل به داشتن تنه های گروهی هستید از درختانی مانند به ژاپنی و کاج پروی فلورا استفاده کنید.
• در سیم کشی کردن کاملاً مواظب شاخه ها باشید و با شنیدن اولین صدای شکستن خم کردن را متوقف کنید و به تدریج ظرف چند هفته انجام دهید، با مطالعه طرز ساختن جین و شاری شکل گیاه خود را طبیعی تر کنید.
• سیم پیچی یکی از مشکل ترین کار بونسایی است دقت کنید شاخه ها شکسته نشوند و دائماً آنرا بازدید کنید تا از فرو نرفتن سیم به داخل بافت گیاهی آگاه شوید.
• گیاهی که در هوای باز سازش یافته است نمی توان آنرا در محیط بسته محبوس کرد به جزء برای چند ساعت و یا یک روز در شبهای سرد و یخبندان کشنده گیاه را به داخل اتاق نبرید زیرا ممکن است از خواب زمستانی بیدار گردد. کافی است آن را برای یکی دو روز در محل امنی مانند پارکینگ نگهداری کنید.
• آن دسته از گیاهانی که در محیط بسته پرورش می یابند برای احتیاجات سرمایی خود برای چند روز احتیاج به محیط بیرون دارند. در هنگام انتقال آنها را بتدریج جابجا کنید.
• بعضی از گیاهان مانند گل کاغذی کاملاً حساس به تغییر درجه حرارت هستند به طوریکه انتقال در داخل محیط بسته نیز آنها را به گونه ای رنج می دهد که شروع به خزان نمودن برگها می کنند. در جابجایی آنها مواظب باشید به تدریج و طی چند روز انجام گیرد.
• ریشه بعضی از گیاهان نسبت به رطوبت مداوم و بارندگی های طولانی حساس هستند. آنها را در هنگام بارندگی به محل امن و پناهگاه سرد منتقل کنید.
• بونسایی خود را در محل جریان های شدید باد قرار ندهید.
• اکثر گیاهان بونسایی نور غیر مستقیم و سایه نیمسایه در محیط باز را بر نور مستقیم و شدید آفتاب ترجیح می دهند. توجه کنید سایه در محیط باز با سایه در اطاق متفاوت است.
• جریان داشتن هوا و وجود اکسیژن یکی از نیازهای مهم حیاتی گیاهان است، توجه کنید که جریان هوا با باد شدید با همدیگر تفاوت دارند.
• یکی از عوامل بسیار مهم و اساسی در خاک بونسایی خوب کارکردن زهکش ها و مناسب بودن بافت خاک است به گونه ای که کلیه آب گلدان به جز مولکولهای آب چسبیده به ذرات خاک باید پس از 5 دقیقه از گلدان خارج شده باشند.
• از سنگریزه های معدنی کارخانجات سنگ بری به هیچ عنوان در مخلوط خاک گلدان استفاده نکیند. این گونه سنگریزه ها دارای یون های خطرناک و سمی هستند و باید حدود یک سال در هوای آزاد بمانند. بهترین سنگریزه ها در رودخانه ها یافت می گردند.
• بهترین خاک خاکی است که فقط حدود 25 درصد آب را به خود جذب کند و بقیه را از سوراخ زهکش خارج نماید.
• اگر آبیاری به تأخیر افتاد و گلدان کاملاً خشک شد آنرا برای مدت 10 دقیقه درون یک تشت یا سطل پر از آب قرار دهید تا آب کلیه سطوح ذرات خاک را اشغال نماید.
• برای بیشتر شدن قدرت نگهداری آب در خاک مقداری و حدود 20-10 درصد حجم خاک مواد آلی کمپوست به خاک اضافه نمایید.
• بعضی از گیاهان نسبت به قلیایی شدن خاک حساس هستند در این گونه موارد با آب سبک چشمه و یا آب باران که فاقد املاح کلسیم هستند آبیاری و یا اینکه مواد اسیدزا به خاک اضافه کنید.
• احتیاجات آبی گیاهان بونسایی در زمستان خیلی کمتر از بهار و تابستان است و آبیاری در حد مرطوب نگهداشتن خاک کافی است.
• آب فشانی اندام هوایی محیط گیاه و برگها را شاداب و مرطوب نگه می دارد. بعضی از گیاهان هر روز و خصوصاً روزهای داغ تابستان احتیاج به آب فشانی دارند.
• ریختن آب و سنگریزه در زیر گلدانی محیط اطراف گیاه را مرطوب نگه می دارد در صورتی که مقداری خزه به سنگریزه اضافه کنید تبادل رطوبتی با محیط بیشتر می شود.
• مواد غذایی بونسایی برای تغذیه مصنوعی شامل ازت، فسفر، پتاسیم و مواد ریز مغذی است از آنجایی که گیاهان در حال خواب زمستانی احتیاج به افزودن مواد غذایی ندارند تغذیه مصنوعی در این فصل متوقف و در بعضی مواد دیر آزاد شونده اضافه می گردد.
• در صورتی که مایل به توسعه اندام هوایی هستید مواد فسفره و پتاسه و ازته در کود جستجو کنید و در صورتی که فقط به ریشه فکر می کنید ازت را از جیره غذایی مصنوعی حذف کنید.
• در ایران گلدان مخصوص بونسایی وجود ندارد در صورتی که از گلدانهای معمولی استفاده می کنید بین گلدان و زیر گلدانی با قرار دادن چند تکه سنگ یا تخته فاصله ایجاد کنید تا آب زیر گلدانی به طرف بالا کشیده نشود.
• با دیدن اولین علایم بیماری و آفات به کارشناسان حفظ نباتات مراجعه کنید تا روش مبارزه را به شما یاد دهند.
منابع:
الف- فارسی:
1- پیش بین. اسماعیل. 1373. گلهای آپارتمانی و مشاوره گیاه پزشکی. چاپ پنجم. کتابیران. تهران.
2- خوشخوی مرتضی. 1370. روشهای تکثیر گیاهان زینتی. جلد1و2. چاپ دوم. دانشگاه شیراز. شیراز.
3- قهرمان. احمد. 1369. گیاه شناسی عمومی. انتشارات باورداران. تهران.
1- Donaldson, Stephanie and Mchoy peter 2001. The container garden handbook. Island Bllk. London.